ΠΑΝΟΡΑΜΑ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΠΟΛΕΩΝ ΚΑΙ ΧΩΡΙΩΝ ΤΗΣ ΘΡΑΚΗΣ, ΤΟΝ 19ο ΑΙΩΝΑ

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

Ας επιχειρήσουμε σήμερα, ένα μακρύ νοερό ταξίδι στο βάθος του χρόνου της ιστορίας, με την παρουσίαση ορισμένων ιστορικών Θρακικών πόλεων και σημαντικών χωριών, όπου άνθισε ο Ελληνισμός, κατά τον 19^ο αιώνα, παρά τις ιδιαίτερα δυσχερείς και αντίξοες συνθήκες, όπως περιγράφονται στον αρχειακό φάκελο της Βιβλιοθήκης της Βουλής για τη Θράκη και σε άλλες πηγές, που χρησιμοποιήθηκαν στην παρούσα εργασία.

Τα στοιχεία  που παρατίθενται αποσπασματικά, αποτελούν θα μπορούσε να πει κανείς ένα Πανόραμα των Θρακικών Πόλεων, έστω και με την μερική χρησιμοποίησή τους εδώ. Γιατί πράγματι, δεν αφορούν όλες τις πόλεις της ενιαίας Θράκης. Η έλλειψη αναφοράς σε ορισμένες πόλεις σημαίνει απλά, ότι δεν βρήκα στην έρευνά μου σχετικές αναφορές γι’ αυτές. Αυτό δεν μειώνει καθόλου την ιστορική παρουσία τους και το σημαντικό ρόλο που έπαιξαν.

Σχετικά με την περισσή ελληνικότητα ορισμένων χωριών της Θράκης, όπως συνέβαινε στο Αγίασμα και το Κιμερλή, σε δημοσίευμα του «Νεολόγου» της Κωνσταντινούπολης, αναφέρονται και άλλα χωριά με έκδηλη την ελληνικότητα στη ντοπιολαλιά  τους. Γράφει συγκεκριμένα η εφημερίδα:

          «Εν μέση Θράκη απαντώνται δέκα περίπου αξιόλογα χωρία λαλούντα την αλβανικήν.

 Δεύτερον ότι εν τισι χωρίοις, ως επί της αριστεράς όχθης του ποταμού Άρδας κείμενα, Γιαλιά, Μπεζκτέζιδες, Μπάρη, Ουρούμκιοϊ (Ρωμιοχώρι) κλπ. και τα εν τη επαρχία Χάφσας χωρία Πέτρα και Σκόπελος, λαλείται η ελληνική γλώσσα κατ’ ιδιάζοντα τινά τύπον, διαφυλάττουσα πολλάς αρχαίας λέξεις και φράσεις και τινά προσωδίαν, πολύ δε καθαρωτέρα της γλώσσης ήν λαλούσιν οι κάτοικοι των εντεύθεν της Άρδας ελληνικών χωρίων, διεφθαρμένας εκ της αναμίξεως πλείστων τουρκικών λέξεων».

Η εφημερίδα ζητούσε μάλιστα να γίνει επιτόπια μελέτη πριν εξαφανισθεί το ελληνικό αυτό ιδίωμα.

 Η Αδριανούπολη

Η Αδριανούπολη ήταν πάντα η σπουδαιότερη πόλη του Θρακικού Ελληνισμού. Ήταν η μητρόπολή του.

          Στις 14 Σεπτεμβρίου 1829 υπεγράφη η συνθήκη της Αδριανούπολης με το άρθρο 10 της οποίας η Τουρκία αποδέχθηκε χωρίς όρους όλες τις διατάξεις της συνθήκης του Λονδίνου, που αποτέλεσαν την αφετηρία της αναγνώρισης της Ελλάδας ως ανεξάρτητου κράτους.

          Το 1852 σύμφωνα με αναφορά του υποπρόξενου Ιωσήφ Βαρότση[7], υπέστη μεγάλες καταστροφές από πυρκαγιά που ξέσπασε στις 22 Ιουλίου, στην μεγάλη αγορά της πόλης και αποτέφρωσε 600 εργαστήρια, χάνια και καφενεία. Στις 21 Ιουλίου είχε γίνει και άλλη μια απόπειρα εμπρησμού σε άλλη αγορά, αλλά η φωτιά κατασβέσθηκε γρήγορα από την Πολιτοφυλακή. Ο Βαρότσης αποδίδει τα αίτια της πυρκαγιάς σε έριδες μεταξύ των Τούρκων.

          Μια άλλη πυρκαγιά αναφέρει ο Βαρότσης, ότι κατέκαψε 70 σπίτια στις 17 Φεβρουαρίου 1849[8]. 

          Μια ανάλυση της σπουδαιότητας της Αδριανούπολης, αλλά και του ελληνικού χαρακτήρα της, περιλαμβάνεται στα αρχεία του υπουργείου Εξωτερικών. Είναι έκθεση του Έλληνα πρεσβευτή στην Κωνσταντινούπολη Ανδρέα Κουντουριώτη προς τον υπουργό Εξωτερικών Αλέξανδρο Ραγκαβή, με ημερομηνία 6 Δεκεμβρίου 1857[9]. Μ’ αυτήν προτείνει στην κυβέρνηση να αναβαθμίσει το υποπροξενείο, σε προξενείο, λόγω της σπουδαίας θέσης της Αδριανούπολης, στην Οθωμανική Αυτοκρατορία.

          «Κύριε, υπουργέ, γράφει ο Κουντουριώτης, εκ των επαρχιών της Ευρωπαϊκής Τουρκίας η Θράκη ως είναι γνωστόν διακρίνεται καθ’ όλην την Ανατολήν δια τε την εξαιρετικήν θέσιν της, το εμπόριον και τον πληθυσμόν της. Απασών δε των πόλεων της Θρακικής, η Αδριανούπολις, καθ’ όλους τους λόγους κατέχει μετά το Βυζάντιον την επιφανεστέραν και διασημοτέραν θέσιν. Η πόλις αύτη είναι το κέντρον όλου του εσωτερικού εμπορίου, είναι ο μέγας κρίκος ο συνδέων δια ξηράς την Μητρόπολιν με τας άλλας εμπορικάς πόλεις της Θράκης, της Μακεδονίας, της Βουλγαρίας κλπ. είναι δε η πολυπληθεστέρα των άλλων και η μάλλον υπό Χριστιανών κατοικουμένη. Αλλ΄ η Αδριανούπολις έχει ένα άλλον ουσιωδέστερον χαρακτήρα. Είναι η μόνη καθαρώς Ελληνική πόλις η διατηρήσασα ανέκαθεν αγνόν τον τύπον του εθνισμού της και αντιτάξασα πάντοτε γενναίαν και επίμονον αντίστασιν κατά των επιδρομών και αξιώσεων των άλλων φυλών. Εις την πόλιν ταύτην είναι ανάγκη η Ελλάς να αντιπροσωπεύηται μ’ όλην την αξιοπρέπειαν, ήν απαιτούν τα συμφέροντα άτινα κέκληται να προστατεύση εις τας χώρας ταύτας…».

*Αδριανούπολη: Η μεγάλη γέφυρα του ποταμού Τούντζα

          Περιγραφή των γεφυρών της περιοχής της Αδριανούπολης υπάρχει στην τουρκική εφημερίδα «Τζεριντέϊ Χαβαδίς» τον Μάιο του 1873 με την ευκαιρία της σιδηροδρομικής σύνδεσης Κωνσταντινούπολης- Αδριανούπολης. Η γέφυρα του Μιντάτ Πασά και η γέφυρα του Αχμέτ Πασά είχαν η κάθε μια μήκος 750 μ. Η γέφυρα του Σουλτάν Μουράτ στον ποταμό Εργίνη (προφανώς εννοεί τη Μακρά Γέφυρα, το Ουζούν Κιοπρού) είχε μήκος 1350 μ. και 170 αψίδες.

          Στην περιοχή της Αδριανούπολης, ετελούντο την εποχή εκείνη 64 μεγάλα και 71 μικρά πανηγύρια.

          

*Το χωριό Γενίκιοϊ της Αδριανούπολης

          Η Αδριανούπολη με τα περίχωρά της αριθμούσε 25.451 οικίες σε 277 οικισμούς και 335 χωριά. Οι κάτοικοι έφταναν τα 179.767 άτομα Μουσουλμάνοι, Χριστιανοί, Αθίγγανοι κλπ. Σε όλη την επαρχία της Αδριανούπολης τα οθωμανικά σχολεία Ρουσδιγιέ έφταναν τα 20 με 1.150 μαθητές. Υπήρχαν επίσης 28 ταμεία ορφανών με κεφάλαια ύψους 11.171.818 γροσίων και 37 γεωργικά ταμεία με κεφάλαια ύψους 32.682.171 γροσίων.

          Για την Αδριανούπολη και το νομό της συνολικά, υπάρχει και μια αναλυτική περιγραφή στο «Νεολόγο». Δημοσιεύθηκε σε συνέχειες από τις 28 Ιανουαρίου 1876. Περιλαμβάνει αναλυτικές πληροφορίες για την οικονομία της περιοχής, για τη διοικητική της διαίρεση, για τη σύνθεση του πληθυσμού, για τη βιομηχανία, για την αγροτική παραγωγή, τις αλυκές, τα μεταλλεία, τα δάση κλπ.

          Το 1877 η ελληνική κυβέρνηση τίμησε με το παράσημο του αργυρού σταυρού του Σωτήρος τον γιατρό της Αδριανούπολης Α. Κριτή[13].