Κώστας Πινέλης : Πολεμικοί χοροί της Θράκης

Γράφτηκε από τον  Πινέλης Κώστας
Οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν ότι ο χορός είναι δώρο των θεών προς τον άνθρωπο. Εξέχουσα θέση στη ζωή τους είχαν οι πολεμικοί χοροί.
Οι πολεμικοί χοροί είχαν σαν σκοπό την προπαρασκευή των ανδρών για τον πόλεμο και τους αγώνες. Ο αρχαιότερος πολεμικός χορός είναι ο χορός των «Κουρητών». Σύμφωνα με τη μυθολογία οι ίδιοι οι θεοί δίδαξαν το χορό στους ανθρώπους. Και είναι η Ρέα αυτή που σύμφωνα με την παράδοση έμαθε το χορό στους Κουρήτες (που το όνομα τους σημαίνει νέοι) στο νησί της Κρήτης για να καλύψουν με το θόρυβο των ασπίδων και των ξιφών τους το κλάμα του μικρού παιδιού του Δία για να το γλιτώσουν από τον πατέρα του τον Κρόνο που καταβρόχθιζε τα παιδιά του και να μην χάσει το θρόνο του.
Ένας επίσης από τους πιο σπουδαίους χορούς είναι ο «Πυρρίχιος» που κατά τον Πλάτωνα είναι μια μίμηση του πολέμου, μια αναπαράσταση των φάσεων του με τη συνοδεία αυλού ή λύρας και τραγουδιών. Η ονομασία του προέρχεται από τη λέξη «πυρ» και σημαίνει τον κόκκινο χορό.
Κατά μία άλλη εκδοχή τον χορό αυτό τον επινόησε ο Πύρριχος που ήταν γιος του Αχιλλέα ή κατ’ άλλους ήρωας της Κρήτης. Ο Πυρρίχιος ήταν γνωστός σ’ ολόκληρη την αρχαία Ελλάδα. Στην Σπάρτη τον θεωρούσαν προγύμνασμα του πολέμου και τον χόρευαν στη γιορτή των Διόσκουρων, ενώ στην Αθήνα τον χόρευαν στις γιορτές των Παναθηναίων. Οι χορευτές χόρευαν τον Πυρρίχιο πάνοπλοι. Αρχικά γινόταν ένα είδος παρέλασης με στροφές προς τα πλάγια (έκνευση), οπισθοχωρήσεις (ύπειξη) άλματα σε ύψος και χαμηλώματα (ταπείνωση). Ακολουθούσαν οι κινήσεις της επίθεσης, οι στάσεις της άμυνας και γενικά όλες οι κινήσεις του πολεμιστή, όπως η στιγμή που ρίχνει το ακόντιό του, το τόξο του, ή κινήσεις με τη λόγχη του. Οι κινήσεις αυτές ήταν ρυθμικές προσαρμοσμένες στον ήχο που προκαλούσαν τα χτυπήματα των όπλων (κλαγγή).. Ο Όμηρος τον θεωρούσε ως ένα από τους σπουδαιότερους χορούς.
Οι γρήγορες κινήσεις του σώματος, η σύσφιξη των χορευτών μεταξύ τους, η βίαια στροφή των ποδιών στο δάπεδο, οι συσπάσεις των μυών του σώματος, ο ενθουσιασμός που καταλαμβάνει τους θεατές όταν βλέπουν τους χορευτές, όλα αυτά προσδίδουν αίγλη και πρωτοτυπία στο χορευτικό αυτό σύμπλεγμα. Μπορεί κάποιος να κατατάξει τον Πυρρίχειο μεταξύ των διασημοτέρων χορών. Πυρρίχιοι χορεύονταν σε όλα τα μέρη της Ελλάδας
Παλαιότερα, ο Πυρρίχειος λεγόταν στην Κύπρο "πρόλις", στην Μακεδονία "τελεσίας", στην Κρήτη "ορδίτης ή επικρήδιος" στη Θράκη "καλαβρισμός". Παραλλαγές του, σήμερα, στην Κρήτη, είναι ο Πεντοζάλης (ή Πεντοζάλι) και ο πηδηχτός. Σήμερα χορεύεται από τους Πόντιους και θεωρείται από τους ειδικούς ως ο αντιπροσωπευτικότερος του αρχαίου χορού.
Πολεμικοί χοροί της Θράκης
Είναι γνωστό πως οι Θράκες αγαπούσαν πολύ τη μουσική και το χορό. Ξεχωριστή θέση όμως στους χορούς κατείχαν οι πολεμικοί χοροί.
Στους παραπάνω αρχαίου χορούς της Ελλάδας περιλαμβάνεται και ο καλαβρισμός  ή κολαβρισμός, είδος άγριου πολεμικού χορού της Θράκης και της Καρίας στη Μ. Ασία· Πολυδ. (IV, 100). ο καλαβρισμός αναφέρται μαζί με τους χορούς που ήταν "λιγότερο ζωηροί, πιο ποικιλμένοι και πιο απλοί".
Η μελωδία πάνω στην οποία χορευόταν ο καλαβρισμός ονομαζόταν κόλαβρος· Αθήν. ΙΕ', 697C: "Κτησιφών ο Αθηναίος ποιητής των καλουμένων κολάβρων".
Επειδή η λέξη κόλαβρος σήμαινε, κατά τη Σούδα, "χοιρίδιο", ο χορός θα μπορούσε να ονομαστεί "χορός του χοίρου". Το ρήμα κολαβρίζω σήμαινε χορεύω τον κολαβρισμό· ο Ησύχιος λέει: "πηδώ".
Χασάπικος Πολιτικός ή Μακελάρης. θεωρείται πολεμικός χορός. Τη σημερινή ονομασία του έλαβε, επειδή ήταν ο χορός που συνηθιζόταν ιδιαίτερα από τη συντεχνία των μακελάρηδων (των χασάπηδων). Ο χορός αποτελείται από δυο μέρη, αργό και γρήγορο, που έχουν διάφορες ονομασίες: βαρύ χασάπικο, χασαπιά κ.ά. χορεύονταν   κυρίως στην περιοχή της Κωνσταντινούπολης.
Ζεϊμπέκικος. Αργός χορός, παρόμοιος με αντικριστό καρσιλαμά, θεωρείται χορός πολεμικής καταγωγής και χορεύεται από δύο άτομα. Εξαίρει τον ανδρισμό, την ανδροπρέπεια και την ανδρεία.Οι κινήσεις γίνονται σε νοερό κύκλο. Έχει αργό και γρήγορο μέρος, χωρίς τυποποιημένα βήματα, τα οποία κατά περίσταση δίνουν στο χορευτή τη δυνατότητα να εξωτερικεύσει τα συναισθήματά του.
Πρόκειται για ένα χορό εννιάσημο (9/8) με πολλές παραλλαγές, που χόρευαν αρχικά οι Ζεϊμπέκηδες, απ' όπου και πήρε και το όνομά του. Οι Ζεϊμπέκηδες ήταν Έλληνες από την Θράκη που μετανάστευσαν στην Προύσα και τ΄ Αϊδίνι. Αποτελούσαν επίλεκτη κοινωνική τάξη. Οι Τούρκοι τους αποκαλούσαν γκιαούρηδες (άπιστους). Είναι αλήθεια ότι οι Ζεμπέκηδες σιγά σιγά εξισλαμίστηκαν. Όμως δεν ξέχασαν ποτέ την καταγωγή τους και τις παραδόσεις του τόπου τους και διατήρησαν την τοπική Θρακική λαϊκή τους ενδυμασία μέχρι το 1883, οπότε ο σουλτάνος Μαχμούτ ο Β τους διέταξε ή να παραδώσουν τα όπλα ή να εναρμονιστούν με την ενιαία στολή της χωροφυλακής. Οι περίπου 40.000 Ζεϊμπέκηδες επαναστάτησαν και στην άνιση αναμέτρηση με τον τακτικά στρατό αποδεκατίστηκαν. Όμως από τα έθιμα της μακρινής πατρίδας τους επέζησε και εξακολουθεί να επιζεί θριαμβευτικά ως τις μέρες μας ο Ζεϊμπέκικος χορός. Διατηρούσαν δικές τους συνήθειες και φορούσαν μια εθνική ενδυμασία που τόνιζε τη θεματολογία του χορού τους.

Θρακιώτες στον χορό με τα μαχαίρια στην Ν. Βύσσα Έβρου
Αράπικος ή Μαύρος χορός
Χορός από δυο άντρες, που κρατούν μαχαίρια και ο ένας προσπαθεί να το ακουμπήσει στο στήθος του άλλου, οπότε αυτός πέφτει κάτω προσποιούμενος τον νεκρό και ο νικητής χορεύει γύρω του θριαμβευτικά. Η ιστορία αυτού του χορού χάνεται στα βάθη των αιώνων. Περιγραφή του γίνεται και από τον Ξενοφώντα στο έργο του "Κύρου Ανάβασις"[6.1.1] Εκ τούτου δὲ ἐν τῇ διατριβῇ οἱ μὲν ἀπὸ τῆς ἀγορᾶς ἔζων, οἱ δὲ καὶ λῃζόμενοι ἐκ τῆς Παφλαγονίας. ἐκλώπευον δὲ καὶ οἱ Παφλαγόνες εὖ μάλα τοὺς ἀποσκεδαννυμένους, καὶ τῆς νυκτὸς τοὺς πρόσω σκηνοῦντας ἐπειρῶντο κακουργεῖν· καὶ πολεμικώτατα πρὸς ἀλλήλους εἶχον ἐκ τούτων. [6.1.2] ὁ δὲ Κορύλας, ὃς ἐτύγχανε τότε Παφλαγονίας ἄρχων, πέμπει παρὰ τοὺς Ἕλληνας πρέσβεις ἔχοντας ἵππους καὶ στολὰς καλάς, λέγοντας ὅτι Κορύλας ἕτοιμος εἴη τοὺς Ἕλληνας μήτε ἀδικεῖν μήτε ἀδικεῖσθαι. [6.1.3] οἱ δὲ στρατηγοὶ ἀπεκρίναντο ὅτι περὶ μὲν τούτων σὺν τῇ στρατιᾷ βουλεύσοιντο, ἐπὶ ξένια δὲ ἐδέχοντο αὐτούς· παρεκάλεσαν δὲ καὶ τῶν ἄλλων ἀνδρῶν οὓς ἐδόκουν δικαιοτάτους εἶναι. [6.1.4] θύσαντες δὲ βοῦς τῶν αἰχμαλώτων καὶ ἄλλα ἱερεῖα εὐωχίαν μὲν ἀρκοῦσαν παρεῖχον, κατακείμενοι δὲ ἐν σκίμποσιν ἐδείπνουν, καὶ ἔπινον ἐκ κερατίνων ποτηρίων, οἷς ἐνετύγχανον ἐν τῇ χώρᾳ. [6.1.5] ἐπεὶ δὲ σπονδαί τε ἐγένοντο καὶ ἐπαιάνισαν, ἀνέστησαν πρῶτον μὲν Θρᾷκες καὶ πρὸς αὐλὸν ὠρχήσαντο σὺν τοῖς ὅπλοις καὶ ἥλλοντο ὑψηλά τε καὶ κούφως καὶ ταῖς μαχαίραις ἐχρῶντο· τέλος δὲ ὁ ἕτερος τὸν ἕτερον παίει, ὡς πᾶσιν ἐδόκει {πεπληγέναι τὸν ἄνδρα}· ὁ δ᾽ ἔπεσε τεχνικῶς πως. [6.1.6] καὶ ἀνέκραγον οἱ Παφλαγόνες. καὶ ὁ μὲν σκυλεύσας τὰ ὅπλα τοῦ ἑτέρου ἐξῄει ᾄδων τὸν Σιτάλκαν.  ἄλλοι δὲ τῶν Θρᾳκῶν τὸν ἕτερον ἐξέφερον ὡς τεθνηκότα· ἦν δὲ οὐδὲν πεπονθώς…
 Λέει, λοιπόν, ο Ξενοφώντας: <<Αφού έγιναν οι σπονδές (δηλαδή η οινοποσία) και οι Έλληνες έψαλαν τον παιάνα, σηκώθηκαν πρώτα-πρώτα οι Θράκες (μισθοφόροι) και χόρεψαν οπλισμένοι, με τη συνοδεία αυλού. Και πηδούσαν ψηλά και ελαφρά, κουνώντας τα μαχαίρια τους. Τέλος αρχίζει δήθεν να χτυπάει ο ένας τον άλλον με το μαχαίρι του, έτσι που σε όλους να φαίνεται πως αληθινά πλήγωσε ο ένας τον άλλο. Κι αυτός που δήθεν πληγώθηκε, έπεσε κατά γης με κάποιον τεχνικό τρόπο. Παφλογόνες (που παρακολουθούσαν τον παραστατικό χορό) έβγαλαν μεγάλες (Επιδοκιμαστικές) κραυγές. Τότε ο ένας (που νίκησε) αφαίρεσε (δηλ. λαφυραγώγησε) τα όπλα του άλλου, σαν να ήταν εκείνος νεκρός, και βγήκε (από τον κύκλο του χορού), ψάλλοντας τον Σιτάλκα (δηλαδή έναν ύμνο πολεμικό που εξυμνούσε το βασιλιά της Θράκης Σιτάλκα, Βασιλιά των Οδρυσσών Θρακών). Μερικοί Θράκες, κατόπιν, μετέφεραν έξω και τον άλλον, σαν να ήταν νεκρός, ενώ στην πραγματικότητα δεν είχε πάθει τίποτε>>…
Ο χορός έπαψε να χορεύεται στη Θράκη από τις αρχές τις 10ετίας του 60 θεωρούμενος ως βάρβαρος. Χορεύονταν επίσης στον Πόντο με το όνομα «Πιτσάκ Οιν» και εδώ όμως δεν χορεύεται συχνά πια.  Στην Μυτιλήνη χορεύεται στην Αγιάσο μόνο από μια οικογένεια, χορεύεται επίσης και σε άλλα μέρη της Ελλάδας, όπως σε χωριά της Καρδίτσας, αλλά επίσης πολύ σπάνια.
Μπαϊντούσκα είναι συμβολικός χορός. Κατά την πιθανότερη εκδοχή αναπαριστά με τους βηματισμούς της μια τακτική της μάχης. Υπό αυτό το πρίσμα θεωρείται πολεμικός χορός, ενώ η ιαχή εκφοβισμού των χορευτών, επιβεβαιώνει τον πολεμικό χαρακτήρα του χορού.
Τσέστος: Είναι γνωστός με διάφορες ονομασίες που δηλώνουν τον τρόπο που πιάνονται οι χορευτές (ζωναράτος), τον τρόπο που τον χορεύουν(ντούζκος=ίσια στρωτά), ή τσέστος (μικρά και σβέλτα βήματα). Ο ντούζκος και ο τσέστος χορεύεται από άντρες. Η μορφή του Τσέστου θεωρείται επίσης πολεμικός χορός, για τα βήματα του χορού και τον σχηματισμό σε ευθεία γραμμή.

Τσέστος ζωναράδικος χορός της Θράκης